Handtekening van Johann Sebastian Bach

 

De eerste aantekening over muziek in de Calov-bijbel staat in het boek Exodus, h. 15:20...  (Bij de boeken der Kronieken gaat het drie keer over de betekenis van de (kerk)muziek.

bij het bijbelboek Exodus, hoofdstuk 15, vers 20

(aantekening is met rode inkt)

calov ex15_zoom

Boek I/1 col 483
De doortocht door de Schelfzee is volbracht, farao met heel z'n legermacht is kopje onder gegaan... dood, weg! Eindelijk vrij. De aan de dood ontkomen zingen een dank- en loflied op God. (v 1-19). Dan staat Mirjam, op en voert een reidans uit: met tamboerijn en trom... Vers 20. En 'beantwoordt' Mozes' zang door het refrein te herhalen (v. 21)... responsorium, beurtzang...

De tekst in de Calov-bijbel 2.Mose 15,20 (Exodus)

   
Und Mirjam die Prophetin (sie wird eine Prophetin genennet / weil sie auch mit dem Heil. Geist erfüllet worden / wie dieser Gesang auszweiset ) Aarons Schwester (...) nam eine Paucken in ihre Hand / und alle Weiber folgten ihr nach hinaus mit Paucken un Reigen. (Welche Reigen Gott ihrem Erlöser zu Ehren angestellet worden von Mirjam als einer Prophetin / wie auch der König und Prophet David vor der Lade des Bundes offentlich getantzet / und wieder dei Spötterin Michal solches vertheidigtet hat. [....] Es haben aber hier Mirjam und die andern Israelitischen Weiber nicht ein neues Lied angestimmet und gesungen / sondern was Moses mit den Israelitischen Männern ihnen vorgesungen / gleich als in einen Echo nachgesungen / wie aus ihrem Responsorio im Anfang des Danckliedes zu sehen; und muß eine gewaltige Weise / und mächtiger Schall und Wiederschall von diesen zweyen Choren gewesen seyn / da so viel hunderttausend Männer / und nicht minder an der Zahl /Weiber und Kinder zusammengesetzt / und gesungen haben. Wird auch wol nicht leicht jemals ein solcher starcker Freuden-Gesang erschollen seyn / auff Erden / ohne von den Engeln Gottes bey der Geburth Meßiae unsers Heylandes Luc. II. I3.)

.. en Mirjam, de profetes (ze wordt profetes genoemd omdat ze ook vervuld was van de Heilige Geest, zoals deze lofzang laat zien), de zus van Aäron (ze wordt niet de zus van Mozes genoemd, maar eerder de zus van Aäron omdat Aäron de oudere broer was) , nam een pauken in haar hand en alle vrouwen gingen achter haar aan met pauken en dansen. *(Deze dansen die tot eer van God hun verlosser door Mirjam de profetes werden uitgevoerd, net zoals David de koning en profeet in het openbaar danste voor de ark van het verbond en deze - tegen de vrouw van de spot, Michal, - heeft verdedigd. [...] Maar hier begonnen Mirjam en de andere Israëlitische vrouwen geen nieuw lied te zingen, maar zongen mee met wat Mozes en de Israëlitische mannen hadden gezongen, als in een echo, zoals kan worden afgeleid uit het responsorium dat aan het begin van de lofzang klonk; en het moet een krachtige melodie zijn geweest, een machtige klank en weer-klank van deze twee koren zijn geweest, als daar zoveel honderdduizenden mannen en niet minder vrouwen en kinderen, samen hebben gezongen. Het is onwaarschijnlijk dat zo'n krachtig lied van vreugde ooit op aarde is gehoord, met uitzondering van de engelenzang bij de geboorte van de Messias, onze Heiland.

[Bach in de kantlijn] "Erstes Vorspiel auf 2 Chören zur Ehre Gottes zu musiciren" (NB. Eerste keer (of eerste voorbeeld/prelude) dat een twee-korig werk tot Gods eer uitgevoerd wordt)

COMMENTAAR/INTERPRETATIE
'Erstes Vorspiel' kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden: 'eerste 'voorbeeld' (Vorspiel/Vorbild/Fürbild - als een van de termen die de 'typos' aanduiden binnen Calovs typlogische hermeneutiek. Cf. de drie andere annotaties over muziek) of 'eerste prelude' of 'eerste antifoon' (deze interpretatie wordt gesuggereerd als men het Calov/Luther commentaar leest, waar de term 'responsorium' wordt gebruikt). Ze zijn allemaal geopperd sinds 1969, eerste publicatie door Trautmann. Een verband met het motet 'Singet den Herrn' is ook voorgesteld, met de suggestie dat dit de 'inventio' is. Nogal onwaarschijnlijk. H-J. Schulze dateert de aantekening na 1740. Bach kocht de Calovbijbel in 1733. Het motet is geschreven ca. 1727]. Vorspiel kun je in het Duits ook horen als afgeleid van 'etwas vor-spielen' (iets vóór spelen). Dan zou de betekenis zijn: De eerste keer dat een tweekorig muziekstuk wordt uitgevoerd tot Gods eer.... Dit blijft dicht bij de typologische interpretatie.

Dick Wursten