‘De balsem uit Gilead’

There is a balm in Gilead, to make the wounded whole’. 

Medicinaal-historisch is Gilead (een gebied net over de Jordaan) de plaats waar een welbepaalde soort balsemhars werd gewonnen, die in de oudheid de naam had alle kwalen te kunnen genezen, een panacée. Ze was dan ook zeer gegeerd. In deze zin komt ze ook in de bijbel enkele malen ter sprake. Letterlijk, maar ook figuurlijk. Zo in Jeremia 8:22, waar de profeet een klaaglied zingt omdat Gods volk te grond gaat, sterft... Aan het eind roept hij uit:

• "Is er geen balsem in Gilead, is daar geen heelmeester?
  Waarom wordt de wond van de dochter mijns volks niet geheeld?

Vrij associërend en christelijk annexerend heeft de kerk zich dit cultuurproduct toegeëigend en er een beeld in gezien van het hemelse medicijn bij uitstek: Jezus’ bloed dat redt van alle zonden (dat ‘heelt’. Hij is de heelmeester, de Heiland). Ja, dat klinkt raar in een post-christelijke tijd, maar dat was doodgewoon in een vrome preek in pakweg Leipzig 1730, en het bleef een standaard retorische formule zeker tot in de 19de (en ik vermoed tot ver in de 20ste eeuw). Dus ook in een Amerikaanse baptistenkerk in het midden van 19de eeuw. De negro-spiritual There is a balm in Gilead, to make the wounded whole brengt dit prachtig onder woorden

In de cantates van J.S. Bach komt de balsem uit Gilead dan ook 2x voor: BWV 25, 103 

BWV 25: Es ist nicht gesundes an meinem Leibe... (Evangelielezing over de genezing van de 10 melaatsen. In Bach's tijd was elk verhaal over een physical healing een metafoor voor spiritual healing). In de tekst van deze cantate wordt dat zeer plastisch uitgewerkt (tamelijk bevreemdend voor een moderne luisteraar). De wereldse medicijnen helpen niet... Dus is het tijd voor de Salb aus Gilead... aangebracht als Seelenkur door dokter Jezus...

Ach, wo hol ich Armer Rat?
Meinen Aussatz, meine Beulen
Kann kein Kraut noch Pflaster heilen
Als die Salb aus Gilead.
Du, mein Arzt, Herr Jesu, nur
Weißt die beste Seelenkur.

BWV 103: Ihr werdet weinen und heulen... (cantatetekst van Mariane von Ziegler, waarin de tegenstelling tussen 'verdriet-wenen' en 'vreugde' centraal staat. Geweend wordt er als men de enige redder van de ziel kwijt is, niet vinden kan, Jezus. De zielepijn kan niet genezen zonder deze arts met zijn wonderlijke balsem:

Kein Arzt ist außer dir zu finden,
Ich suche durch ganz Gilead;
Wer heilt die Wunden meiner Sünden,
Weil man hier keinen Balsam hat?
Verbirgst du dich, so muss ich sterben.
Erbarme dich, ach, höre doch!
Du suchest ja nicht mein Verderben,
Wohlan, so hofft mein Herze noch.

Dick Wursten (dick@wursten.be)